CÁC NỘI DUNG CỦA THẨM ĐỊNH DỰ ÁN

1. Thẩm định các điều kiện pháp lý

Các điều kiện pháp lý để thẩm định và xét duyệt dự án đầu tư khả thi phát triển nông nghiệp, nông thôn bao gồm các văn bản và các thủ tục với các yêu cầu thẩm định sau:

- Hồ sơ trình duyệt có đủ theo quy định và có hợp lý hay không ? Các loại văn bản trong hồ sơ trình duyệt tùy theo loại dự án đã được quy định ở trên.

- Tư cách pháp nhân và năng lực  của chủ đầu tư. Bao gồm:

+ Quyết định thành lập, thành lập lại các doanh nghiệp nông nghiệp, Nhà nước, các hợp tác xã nông nghiệp đã chuyển đổi hoặc giấy phép hoạt động đối với các thành phần kinh tế khác. Trong những trường hợp khác sẽ do Nhà nước quy định. Ví dụ: các dự án theo Quyết định 327/QĐTTg cho phép Ủy ban nhân dân xã là chủ đầu tư nếu ở đó không có doanh nghiệp Nhà nước hoạt động. Ủy ban nhân dân xã phải có quyết định của Ủy ban nhân dân huyện hoặc tỉnh cho phép có tư cách pháp nhân trong quản lý dự án.

+ Người đai diện chính thức.

+ Năng lực kinh doanh: Phải có các văn bản thể hiện năng lực về tài chính (biểu hiện ở năng lực về nguồn vốn tự có, điều kiện thế chấp khi vay vốn…).

+ Địa chỉ liên hệ, giao dịch.

Những năm trước đây, nội dung thẩm định này rất đơn giản vì phải qua rất nhiều bước mới đến bước thành lập Hội đồng và tiến hành thẩm định dự án. Những thành viên Hội đồng phần lớn làm công tác quản lý  nên đã biết rất rõ về người đại diện của dự án, về địa phương dự án đầu tư. Hơn nữa các dự án chủ yếu được thực hiện thông qua nguồn vốn của Nhà nước số dự án còn ít nên dễ quản lý. Tuy nhiên do sơ  suất, đôi khi vì những lý do khó xác định việc thẩm định dự án đã bỏ qua các điều kiện pháp lý (phổ biến nhất là bỏ qua việc thẩm định điều kiện về năng lực kinh doanh) nên đã gây ra những hậu quả rất nghiêm trọng.

Hiện nay, có rất nhiều đơn vị và cá nhân tham gia đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn, sự quản lý đầu tư đã trở nên phức tạp hơn. Vì vậy thẩm định các điều kiện pháp lý là rất cần thiết và phải được thực hiện nghiêm ngặt.

Đối với các dự án đầu tư trực tiếp của nước ngoài cần có thêm các văn bản pháp lý sau.

+ Bản cam kết đã cung cấp thông tin chính xác về những vấn đề liên quan đến doanh nghiệp.

+ Một số văn bản về thỏa thuận trong trường hợp liên doanh.

+ Bản cam kết tuân thủ luật pháp Việt Nam của phía nhà đầu tư nước ngoài.

2. Thẩm định các mục tiêu của dự án

Trong đánh giá hiệu quả của dự án có sự so sánh giữa các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả dự án đạt được với mục tiêu của dự án. Nếu mục tiêu của dự án xác định phù hợp, việc đánh giá hiệu quả của dự án sẽ phản ánh đúng chất lượng của dự án. Nếu mục tiêu của dự án xác định quá cao hoặc quá thấp, sự so sánh giữa các chỉ tiêu hiệu quả với mục tiêu của dự án sẽ cho những kết luận không phù hợp với mục tiêu của dự án sẽ cho những kết luận không phù hợp về dự án. Vì vậy, cần thiết phải có sự  thẩm định mục tiêu của dự án làm cơ sở cho sự đánh giá chất lượng của dự án.

Nội dung thẩm định mục tiêu của dự án gồm:

- Mục tiêu của dự án có phù hợp với chương trình và kế hoạch phát triển kinh tế chung của cả nước hoặc của từng vùng kinh tế hay không? Để thẩm định vấn đề này cần có sự lượng hóa mục tiêu bằng những tiêu thức cụ thể tạo điều kiện cho việc thẩm định chi tiết và đạt được  kết quả cao, tránh thẩm định một cách qua loa đại khái.

Ví dụ: Khi thẩm định  dự án phát triển nông nghiệp, nông thôn chúng ta phải xác định dự án thuộc chương trình nào. Hiện nay, trong nông nghiệp, nông thôn có rất nhiều chương trình: Chương trình phát triển kinh tế trang trại, chương trình trồng 5 triệu ha rừng, chương trình xóa đói giảm nghèo, chương trình cho vay giải quyết việc làm (chương trình 120)… Nhiều khi đối tượng dự án thuộc nhiều chương trình, nếu không xác định rõ mục tiêu theo các tiêu thức cụ thể sẽ dẫn đến tình trạng đánh giá dự án thiếu cơ sở và các kết luận đưa ra là không phù hợp.

Trên cơ sở mục tiêu của chương trình kế hoạch phát triển tiến hành thẩm định mục tiêu của dự án. Mục tiêu của án và mục tiêu của chương trình, kết cấu phải thống nhất với nhau. Tuy nhiên đối với dự án, ngoài yêu cầu mục tiêu phải phù hợp với mục tiêu của chương trình (gọi là mục tiêu chính) còn có thể có những mục tiêu phụ, nhưng không mâu thuẫn và cản trở mục tiêu chính.

- Ngành nghề trong dự án có thuộc nhóm ngành nghề Nhà nước cho phép hoạt động không? Nhìn chung các nhóm ngành trong nông nghiệp đều thuộc nhóm ngành Nhà nước khuyến khích phát triển. Riêng một số ngành, lĩnh vực ngoài nông nghiệp, nhưng đầu tư ở lĩnh vực nông thôn lại cần xem xét. Vì vậy cần thiết phải thẩm định. Nội dung của thẩm định là xem xét chủ đầu tư (chủ thể của dự án) có được phép kinh doanh của ngành đó hay không?.

- Mục tiêu của dự án có thuộc nhóm ngành ưu tiên hay không? nếu thuộc nhóm ngành ưu tiên thì dự án sẽ được hưởng các chế độ ưu đãi và khi xét duyệt sẽ thuận lợi hơn.

3. Thẩm định về thị trường của dự án đầu tư

Các vấn đền liên quan đến thị trường, khi xây dựng dự án các nhà chuyên môn đã sử dụng những công cụ đánh giá, phân tích khoa học, nhưng nông nghiệp, nông thôn là lĩnh vực hết sức phức tạp và có nhiều đặc điểm, đặc thù. Vì vậy trong tính toán, xác định các phương án không tránh khỏi những sai sót. Thẩm định về thị trường dự án cần tập trung vào xử lý các vấn đề sau:

- Kiểm tra tính toán về nhu cầu hiện tại, tương lai, khả năng cạnh tranh của sản phẩm dự án, khả năng chiếm lĩnh thị trường.

- Xem xét vùng thị trường của dự án. Bởi vì có những trường hợp dự án không được tự do lựa chọn thị trường để đảm bảo sự cân đối, đặc biệt tránh hiện tượng tranh mua, tranh bán ở khu vực nông nghiệp, nông thôn. Khi cần thiết phải quy vùng thị trường cho dự án. Tất nhiên, trong dự án người soạn thảo đã có giải pháp về thị trường cho dự án, trong đó, việc xác định điểm tiêu thụ sản phẩm của dự án cũng đã được tính toán và đề cập, nhưng cũng cần phải thẩm định cả tính khoa học và tính khả thi của việc xác định này .v.v…

Đối với các dự án đầu tư phát triển nông nghiệp, nông thôn khi thẩm định về thị trường với các nội dung trên cần lưu ý:

- Sản phẩm của dự án đầu tư chủ yếu là các sản phẩm, của ngành nông nghiệp. Đây là các sản phẩm ở dạng tươi sống khi chưa qua chế biến có khối lượng lớn, cồng kềnh, là sản phẩm đáp ứng nhu cầu thường xuyên của các tầng lớp dân cư và những nhu cầu của các ngành kinh tế, xã hội. Các sản phẩm này được sản xuất ra lại có tính thời vụ. Do vậy, ngoài việc tính toán tiêu thụ như các sản phẩm hàng hóa khác cần lưu ý xem xét vấn đề vận chuyển, bảo quản và chế biến được đề cập thế nào trong dự án để đảm bảo cho khâu tiêu thụ sản phẩm của dự án thuận lợi.

- Khi thẩm định khả năng cạnh tranh của sản phẩm dự án cần xem xét tới khía cạnh về số lượng, chất lượng và chủng loại sản phẩm trong xu hướng biến động của nhu cầu theo các khía cạnh này đã được xem xét và tính toán như thế nào trong dự án đầu tư của nông nghiệp.

Đặc biệt, phải xem xét sự tính toán về tính an toàn trong vệ sinh thực phẩm. Lưu ý các sản phẩm nông nghiệp phải là các sản phẩm an toàn.

- Trên thực tế khi soạn thảo dự án, để đánh giá nhu cầu thị trường đối với sản phẩm của dự án cần đánh giá nhu cầu hiện tại, dự báo nhu cầu thị trường tương lai. Đây là  công việc hết sức phức tạp và khó khăn. Bởi vì, số liệu của nông nghiệp thường thiếu và không hệ thống, các dự đoán khó đảm bảo độ tin cậy cao. Cần nắm chắc đặc điểm này để tránh hai khuynh hướng.

+ Tuyệt đối hóa yêu cầu thẩm định dẫn đến khắt khe trong thẩm định. Các dự án khó có sự đánh giá cao nếu theo khuynh hướng này khi thẩm định.

+ Đơn giản hóa trong thẩm định về vấn đề thị trường. Vì cho rằng cơ sở của sự tính toán không vững chắc, dẫn đến thẩm định mang tính hình thức. Vai trò của thẩm định dự án, vì thế không được phát huy.

4. Thẩm định về công nghệ và kỹ thuật của dự án đầu tư

Nghiên cứu về công nghệ và kỹ thuật của dự án cũng là một trong các nội dung quan trọng của xây dựng dự án. Vì vậy, sự thẩm định về công nghệ và kỹ thuật của dự án cũng là một trong các nội dung quan trọng của thẩm định dự án đầu tư phát triển nông nghiệp, nông thôn. Nội dung của thẩm định về công nghệ và kỹ thuật của dự án bao gồm:

- Kiểm tra các phép tính toán khi xác định công nghệ và kỹ thuật của dự án. Việc kiểm tra gồm có:

+ Kiểm tra các công cụ sử dụng trong tính toán, trong đó, đặc biệt lưu ý đến các định mức kinh tế, kỹ thuật. Đối với hệ thống các định mức kinh tế, kỹ thuật cần phải rà soát cho phù hợp với các điều kiện cụ thể của dự án. Lưu ý tới tính phù hợp của từng loại cây trồng và vật nuôi  (có thể lấy quy trình sản xuất của từng loại cây trồng vật nuôi  làm căn cứ rà soát và tính toán).

+ Kiểm tra những sai sót trong tính toán như: tính toán không đúng phương pháp, không đúng về kỹ thuật tính toán, không đầy đủ và không phù hợp đối tượng tính toán…

- Kiểm tra tính phù hợp của công nghệ, thiết bị đối với dự án. Đặc biệt, trong điều kiện của Việt Nam về thời tiết khí hậu, các mối liên hệ, các khâu trong quá trình sản xuất, các tính toán khả năng phát triển trong tương lai, tỷ lệ phụ tùng thay thế và điều kiện vận hành, bảo trì… cần phải được đặc biệt chú ý đối với các dự án đầu tư phát triển nông nghiệp, nông thôn. Bởi vì, sản xuất nông nghiệp gắn chặt với các điều kiện về tự nhiên; trình độ dân trí, trình độ khoa học kỹ thuật của người lao động còn thấp, trong khi đó cuộc cách mạng khoa học, công nghệ diễn ra hết sức mạnh mẽ. Việc đánh giá khi thẩm định cần tránh tư tưởng tiếp cận nhanh các vấn đề công nghệ hiện đại trong khi các vấn đề khác không đồng bộ dẫn đến không hiệu quả trong đầu tư. Ngược lại, không khai thác những tiến bộ của khoa học và công nghệ dẫn đến không tạo điều kiện cho sản phẩm dự án có tính canh tranh, hiệu quả của đầu tư cũng sẽ thấp. Ví dụ: trong ngành chè, với quan điểm thiết bị chế biến phải hiện đại mới cho sản phẩm với chất lượng cao. Một doanh nghiệp trong ngành chè đã nhập công nghệ chế biến với các thiết bị chân không để bảo vệ hương vị của chè. Nhưng trong điều kiện hiện tại, do chạy theo lợi nhuận người sản xuất chè búp nguyên liệu sử dụng nhiều phân hóa học, thuốc trừ sâu độc hại nên khi chế biến theo công nghệ này thiết bị một mặt giữ hương vị tự nhiên của chè, mặt khác giữ lại các chất độc hại của thuốc trừ sâu làm cho chất lượng sản phẩm bị giảm nhiều so với thiết bị chế biến cũ, chè không tiêu thụ được. Bởi vì, sản phẩm trước kia hương vị tự nhiên có ít, nhưng dư lượng hóa chất độc hại cũng ít do chúng được bay hơi khi chế biến.

- Thẩm định về việc xác định địa điểm xây dựng lưu ý thẩm định địa điểm xây dựng dự án cả về các văn bản pháp lý đến địa điểm cụ thể. Đặc biệt lưu ý về sự ảnh hưởng của dự án đến môi trường, đánh giá được mức độ ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của dự án đến môi trường xung quanh.

- Việc lựa chọn thiết bị và nguyên vật liệu cần chú ý: các loại thiết bị và nguyên vật liệu được sản xuất trong nước càng nhiều càng tốt, tất nhiêu các loại này phải đảm bảo các yêu cầu về kinh tế và kỹ thuật.

- Việc thẩm định kỹ thuật, công nghệ cần có ý kiến của chuyên gia chuyên ngành kỹ thuật. Nếu có sự chuyển giao công nghệ phải đối chiếu với các quy định của luật pháp về chuyển giao công nghệ.

5. Thẩm định về tài chính của dự án đầu tư

Đây là phần thẩm định hết sức quan trọng, vì vấn đề tài chính của dự án liên quan trực tiếp đến mục tiêu của các nhà đầu tư, đặc biệt là với các hoạt động đầu tư kinh doanh. Thẩm định về tài chính dự án đầu tư phát triển nông nghiệp, nông thôn bao gồm các nội dung sau:

- Kiểm tra các phép tính toán. Khi kiểm tra các phép tính toán cần lưu ý tới các công cụ sử dụng trong tính toán như: các định mức, giá cả nguyên liệu, thiết bị và sản phẩm. Kiểm tra các sai sót trong kỹ thuật tính toán.

- Kiểm tra tổng vốn, đầu tư, cơ cấu các loại vốn. Khi kiểm tra tổng vốn đầu tư cần lưu ý: trong nhiều dự án phát triển mục đích người lập dự án là nhận được nguồn vốn tài trợ. Vì vậy, khi tính toán nhu cầu vốn  các khoản mục trong danh mục Nhà nước tài trợ thường được  tính rất đầy đủ, thậm chí có khi còn trội lên. Trong khi đó, các khoản mục thuộc nguồn vốn tự có hoặc vốn đi vay thường không được tính toán hết. Tình trạng trên đã dẫn đến không tính hết nhu cầu vốn và tính không chính xác. Do vậy, việc tính toán các chỉ tiêu hiệu quả về tài chính của dự án thường có những sai lệch. Việc triển khai dự án sẽ gặp khó khăn.